Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao chuỗi cửa hàng như McDonald’s hay Starbucks lại có thể mở rộng nhanh chóng đến mọi ngóc ngách trên thế giới? Câu trả lời nằm ở một mô hình kinh doanh mang tên nhượng quyền thương mại (franchising) – một chiến lược đã xuất hiện từ thế kỷ 19 nhưng chỉ thực sự phát triển mạnh trong thế kỷ 20.
Franchising là phương pháp phân phối sản phẩm và dịch vụ thông qua sự hợp tác giữa một thương hiệu chủ (franchisor) và các đối tác độc lập (franchisee). Dù khái niệm này nghe có vẻ hiện đại, thực chất nó đã bắt đầu từ khi các công ty tại Mỹ cấp quyền sử dụng tên tuổi và biểu tượng cho các nhà bán lẻ tại vùng xa.
Franchising ra đời như thế nào?
Giai đoạn trước khi có quy định pháp lý
- Từ những năm 1800, một số công ty Mỹ đã cho phép các cá nhân sử dụng tên và biểu tượng thương hiệu của mình để bán hàng.
- Đổi lại, các đối tác phải chia một phần doanh thu như khoản phí nhượng quyền ban đầu.
Sự phát triển và nhu cầu kiểm soát
- Khi hình thức này phổ biến, những người thực hiện đúng chuẩn và kẻ lừa đảo cùng tồn tại.
- Để ngăn chặn hành vi gian lận, California là bang đầu tiên ban hành luật kiểm soát nhượng quyền.
- Sau đó, Ủy ban Thương mại Liên bang Mỹ (FTC) vào cuộc và năm 1979 ban hành bộ luật đầu tiên gọi là The Rule.
“The Rule” và khung pháp lý hiện đại
Năm 2007, sau hơn một thập kỷ điều chỉnh, “Revised Rule” ra đời, cập nhật nhiều điều khoản quan trọng để phù hợp với thị trường hiện đại. Theo định nghĩa từ FTC, một mô hình kinh doanh được coi là “franchise” khi hội tụ đủ 3 yếu tố:
- Được quyền khai thác thương hiệu hoặc sản phẩm/dịch vụ mang thương hiệu của franchisor.
- Franchisor có quyền kiểm soát hoặc hỗ trợ đáng kể phương thức vận hành.
- Franchisee phải trả phí ban đầu hoặc cam kết thanh toán phí cho franchisor.
Mô hình nhượng quyền trong ngôn ngữ đời thường?
Hãy tưởng tượng franchising như một hệ sinh thái cộng sinh. Một thương hiệu thành công cho phép người khác nhân bản mô hình kinh doanh của mình. Đổi lại, bên nhận quyền:
- Vận hành theo hướng dẫn và tiêu chuẩn của thương hiệu gốc.
- Trả một khoản phí nhượng quyền ban đầu và tiền bản quyền hàng tháng (royalties).
- Chịu chi phí đầu tư ban đầu nhưng có cơ hội tiếp cận mô hình đã được kiểm chứng và hỗ trợ marketing, đào tạo.
Câu hỏi thường gặp (FAQs)
- Franchise là gì?
Franchise là quyền được cấp để khai thác một mô hình kinh doanh, thương hiệu, hoặc sản phẩm từ bên sở hữu gốc. - Franchisor và Franchisee khác nhau thế nào?
Franchisor là chủ sở hữu mô hình, trong khi franchisee là người mua quyền để khai thác mô hình đó. - Tôi có thể tự mở franchise không?
Có, nhưng bạn cần đáp ứng yêu cầu tài chính và năng lực quản lý được đặt ra bởi franchisor. - Tại sao cần có “The Rule”?
Để bảo vệ người tiêu dùng và nhà đầu tư khỏi các mô hình nhượng quyền lừa đảo. - Luật của Mỹ có áp dụng tại Việt Nam không?
Không. Nhưng hiểu hệ thống Mỹ giúp người Việt chuẩn bị tốt hơn nếu muốn đầu tư vào franchise quốc tế. - Nhượng quyền có phù hợp với người mới bắt đầu không?
Có, nếu bạn chọn mô hình phù hợp, được hỗ trợ đào tạo đầy đủ và có tài chính ổn định.
Kết luận
Nhượng quyền thương mại không chỉ là một xu hướng hiện đại mà là kết quả của hơn 200 năm tiến hóa trong cách doanh nghiệp mở rộng thị trường. Để thành công trong lĩnh vực này, bạn cần hiểu rõ bản chất mô hình, khung pháp lý và những kỳ vọng thực tế. Trong các bài viết tiếp theo, Fitchise.com sẽ cùng bạn bóc tách từng lớp của thế giới nhượng quyền – từ lựa chọn thương hiệu, đọc hiểu FDD, đến xây dựng cửa hàng đầu tiên.
